Charles Ponzi là ai?
Charles Ponzi là một tên lừa đảo nổi tiếng người Ý, người đã lừa đảo hàng ngàn người bằng một mô hình đầu tư bất hợp pháp mang tên mình. Ponzi được biết đến như là người đưa ra mô hình Ponzi Scheme (mô hình Ponzi), một hình thức đầu tư lừa đảo mà ngày nay vẫn còn tồn tại và gây ra thiệt hại cho hàng ngàn nhà đầu tư.
Kế hoạch Ponzi của ông bắt đầu vào những năm 1920 tại Boston, Mỹ và nhanh chóng lan rộng đến nhiều quốc gia khác trên thế giới. Tuy nhiên, kế hoạch này chỉ hoạt động tạm thời và đã dẫn đến một vụ bê bối lớn khiến nhiều người mất tiền. Ponzi đã bị bắt và bị kết án tù, sau đó bị trục xuất về quê hương tại Ý. Tên của Ponzi đã trở thành biểu tượng cho các hình thức lừa đảo tài chính, và thuật ngữ “mô hình Ponzi” vẫn được sử dụng để miêu tả các hình thức lừa đảo tương tự.
Tiểu sử của “cha đẻ” mô hình lừa đảo Ponzi
Charles Ponzi sinh ngày 3 tháng 3 năm 1882 tại Parma, một thành phố ở miền bắc nước Ý. Khi còn trẻ, gia đình Ponzi đã di chuyển đến thành phố Boston, Mỹ, vào năm 1903. Ban đầu, Ponzi làm việc ở một số công việc nhỏ khác nhau trước khi trở thành một nhân viên bưu điện. Tuy nhiên, ông không thể kiếm được đủ tiền để nuôi sống gia đình và tìm cách tìm kiếm thu nhập bổ sung.
Vào năm 1919, Ponzi phát hiện ra một cơ hội đầu tư lợi nhuận lớn khi thấy một khách hàng tại bưu điện nhận được bưu kiện từ Tây Ban Nha với một số tiền lớn. Anh ta nghĩ rằng nếu mua tem bưu điện ở Tây Ban Nha và gửi chúng đến Mỹ để bán, anh ta sẽ kiếm được nhiều tiền hơn so với số tiền anh ta đã bỏ ra để mua tem. Ý tưởng này đã dẫn đến sự ra đời của mô hình Ponzi.
Ban đầu, Ponzi đã quảng cáo cho những người đầu tư về ý tưởng của mình, hứa hẹn rằng họ sẽ được trả lại khoảng 50% lợi nhuận sau 90 ngày, hoặc 100% lợi nhuận sau 45 ngày. Để làm được điều này, ông nói rằng mình sẽ mua và bán các tem bưu điện ở nước ngoài với giá cực kỳ rẻ. Tuy nhiên, thực tế là, Ponzi không thực hiện bất kỳ hoạt động mua bán tem bưu điện nào, mà chỉ đơn giản là sử dụng tiền của những người đầu tư mới để trả lại cho những người đầu tư cũ.
Khi lợi nhuận trả lại đầu tiên được trả, không lâu sau đó, rất nhiều người đầu tư đã nghe tin về những lời đồn thổi về những khoản tiền lớn được kiếm được trong thời gian ngắn của Ponzi, và họ đã đổ xô đến đưa tiền cho ông. Tuy nhiên, vì không có đủ tiền để trả lại cho tất cả các nhà đầu tư, Ponzi đã sử dụng tiền của những người mới đến để trả lại cho những người đầu tư cũ. Ponzi đã tạo ra một vòng xoáy tài chính và nó đã cứ như vậy tiếp tục lặp đi lặp lại.
Trong thời gian đầu, Ponzi đã kiếm được nhiều tiền và trở thành một nhân vật nổi tiếng ở Boston. Anh ta đã sử dụng tiền kiếm được để mua một ngôi nhà lớn và một chiếc xe hơi sang trọng. Tuy nhiên, không lâu sau đó, những tin đồn về sự không ổn định của mô hình Ponzi đã bắt đầu lan truyền và rất nhiều nhà đầu tư đã yêu cầu Ponzi trả lại số tiền của họ. Vào tháng 8 năm 1920, Ponzi đã bị bắt giữ vì tội lừa đảo và sau đó bị kết án và bỏ tù.
Sau khi ra tù, Ponzi đã cố gắng một lần nữa với các kế hoạch kinh doanh mới, nhưng đều thất bại. Anh ta đã bị trục xuất khỏi nhiều quốc gia và trở thành một người vô gia cư. Cuối cùng, Ponzi đã qua đời vào năm 1949 ở Rio de Janeiro, Brazil.
Mô hình Ponzi của Charles Ponzi đã trở thành một từ để chỉ hình thức đầu tư lừa đảo, nơi người đầu tư mới được trả lại tiền của họ bằng tiền của những người đầu tư cũ. Tuy nhiên, nếu không có đủ người mới đến để trả lại cho những người cũ, hệ thống sẽ sụp đổ và nhà đầu tư sẽ mất hết tiền của mình. Mô hình Ponzi đã được sử dụng bởi nhiều kẻ lừa đảo khác sau này, như Bernard Madoff và Allen Stanford, và đã gây ra thiệt hại cho hàng ngàn nhà đầu tư trên toàn thế giới.
Những vụ lừa đảo Ponzi chấn động tại Việt Nam và thế giới
Dưới đây sẽ thống kê một số vụ lừa đảo dạng Ponzi nổi tiếng thế giới suốt hơn 100 năm qua.
Allen Stanford
Stanford trước đây là một trong những tỷ phú tài chính nổi tiếng của Mỹ, với tài sản trị giá lên tới 2,2 tỷ USD vào cuối những năm 80. Vào năm 2009, ông được xếp hạng là tỷ phú giàu thứ 605 trên thế giới bởi Tạp chí Forbes. Ông cũng là một nhà từ thiện hào phóng và đã được phong tước hiệp sỹ tại Antigua.
Tuy nhiên, ông bị bắt vào năm 2009 sau khi Ngân hàng Quốc tế Stanford International (SIB) – một công ty thuộc quyền sở hữu của Stanford – bị tố cáo là thực hiện kinh doanh trá hình theo kiểu “mô hình Ponzi” – bằng cách sử dụng tiền gửi của những người sau để trả lãi cho những người gửi trước đó, với lãi suất từ 11% đến 16%, cao gấp đôi so với lãi suất của các ngân hàng thương mại khác. SIB được cho là đã lừa được 35.000 khách hàng với tổng số vốn góp 3,8 tỷ USD và đến cuối năm 2007, con số đóng góp của các nhà đầu tư là 6,7 tỷ USD.
Đến thời điểm lộ ra vụ lừa đảo, công ty Stanford đã có hơn 50.000 khách hàng từ 131 quốc gia và vùng lãnh thổ, với tập trung chính ở Mỹ, châu Mỹ Latinh và khu vực biển Caribê. Số lượng khách hàng đáng kể này đã giúp cho công ty thu về một khoản tiền khổng lồ từ việc áp dụng hình thức kinh doanh trá hình và hứa hẹn lãi suất cực kỳ hấp dẫn, với mức từ 11% đến 16%. Tuy nhiên, vụ bê bối bị phát hiện khi Ngân hàng Quốc tế Stanford International, một công ty con của Stanford, bị cáo buộc thực hiện chiêu trò lừa đảo Ponzi, đã lừa đảo được hàng ngàn khách hàng với tổng số vốn góp lên đến 3,8 tỷ USD và tổng số tiền đóng góp của các nhà đầu tư đạt 6,7 tỷ USD vào cuối năm 2007.
William Miller (Anh)
Nhiều thập kỷ trước khi mô hình lừa đảo đa cấp được gán cho cái tên Ponzi, một thủ thư tên là William Miller đã khởi xướng kiểu lừa đảo này ở Brooklyn. Vào năm 1899, ông thành lập công ty đầu tư mang tên Franklin Syndicate và đã lừa đảo nhiều người bằng cách thu hút vốn với lãi suất cực cao lên đến 10% mỗi tuần. Miller được đặt biệt danh “520%”, tương ứng với tỷ lệ lãi suất cả năm mà ông hứa với các nhà đầu tư.
Miller tuyên bố rằng ông ta có bí quyết để nắm bắt cách kinh doanh của các công ty ăn nên làm ra, nhưng cuối cùng thủ đoạn của ông ta cũng bị phát hiện. Miller đã lừa đảo các nhà đầu tư 1 triệu USD, tương đương với khoảng 25 triệu USD hiện nay. Ông ta bị kết án 10 năm tù, nhưng chỉ phải ngồi trong tù 5 năm. Sau khi được thả tự do, Miller đến Long Island và mở một cửa hàng tạp hóa để kiếm sống.
Tom Petters (Mỹ)
Vào năm 2010, doanh nhân Tom Petters ở bang Minnesota, Mỹ, bị kết án 50 năm tù giam vì vụ lừa đảo Ponzi 3,65 tỷ USD do ông ta lập ra. Đây là vụ Ponzi lớn thứ ba trong lịch sử, sau vụ của Bernie Madoff và Alan Stanford.
Với tư cách là CEO kiêm Chủ tịch của công ty Petters Group Worldwide, Petters đã thuyết phục các nhà đầu tư đóng góp để mua hàng điện tử với mục đích bán lại cho các hãng bán lẻ lớn như Costco và Sam’s Club. Tuy nhiên, thực tế là ông đã sử dụng tiền đó cho các hoạt động kinh doanh khác của mình và trả lãi cho các nhà đầu tư khác. Lĩnh án khi đã 52 tuổi, Petters có thể sẽ phải ngồi tù cho đến khi qua đời.
Norman Hsu (Mỹ)
Nguyên là một nhà huy động tài chính cho Đảng Dân chủ của Mỹ, Norman Hsu bị cáo buộc vận hành một chương trình lừa đảo kiểu Ponzi với quy mô 60 triệu USD vào năm 2009. Với phương thức không mới, Hsu lôi kéo các nhà đầu tư bằng cách mời gọi họ góp vốn, hứa trả lãi cao và dùng tiền của nhà đầu tư trả cho người đã góp vốn trước.
Sau khi Hsu bị tố giác, tất cả những chính trị gia từng được ông ta huy động tài chính như Hillary Clinton, Eliot Spitzer, Andrew Cuomo, Barack Obama và Al Franken đã chuyển số tiền đã nhận từ nhân vật này vào quỹ từ thiện. Hsu bị kết án 24 năm tù giam.
Lou Pearlman (Mỹ)
Sau khi thất bại trong ngành hàng không, Lou Pearlman chuyển sang lĩnh vực giải trí và trở thành một ông trùm âm nhạc sừng sỏ, có công thành lập những ban nhạc nam lớn của thập niên 1990 như Backstreet Boys, NSYNC, O-Town… Tuy nhiên, Pearlman chỉ trở nên nổi tiếng như cồn sau khi chương trình lừa đảo Ponzi quy mô 300 triệu USD của ông ta bị phát giác vào năm 2006.
Để lừa các nhà đầu tư, Pearlman đã lập ra một công ty hàng không “ma” và hứa trả lãi suất cao hấp dẫn. Sau khi bị phát giác, Pearlman đã cố gắng bỏ trốn nhưng bị bắt khi đang trên đường tẩu thoát sang Indonesia. Năm 2008, ông ta bị kết án 25 năm tù giam.
Vụ lừa đảo Ponzi khổng lồ ở Albania
Vào năm 1997, một vụ lừa đảo kiểu Ponzi khổng lồ ở Albania bị phát hiện, khiến đất nước này rơi vào tình trạng hỗn loạn tài chính và là ngọn đèn xanh cho một cuộc nổi dậy lớn, lật đổ chính phủ và gây ra hơn 2.000 người thiệt mạng. Mấy năm trước đó, Albania đã tiến vào thời kỳ chuyển đổi sang cơ chế thị trường tự do sau nhiều năm bị chi phối bởi chế độ độc tài Enver Hoxha. Hệ thống tài chính của đất nước còn đang trong giai đoạn phát triển sơ khai khi đại đa số những kế hoạch Ponzi hứa trả nhà đầu tư mức lợi nhuận khủng.
Hơn 2/3 người dân Albania đã bị lừa và mất mát vì ham muốn giàu nhanh. Thậm chí, Chính phủ Albania còn công khai phê chuẩn hoạt động của một số công ty lừa đảo này. Đầu năm 1997, người dân Albania đã mất tổng cộng hơn 1,2 tỷ USD. Khi thất bại của các kế hoạch Ponzi này được phơi bày, người dân Albania đã bắt đầu biểu tình phản đối Chính phủ, cho rằng nhà chức trách hưởng lợi từ những kẻ lừa đảo. Sau đó, Liên Hiệp Quốc đã phải can thiệp để giúp Albania khôi phục trật tự.
Gerald Payne (Mỹ)
Vụ lừa đảo Ponzi của Gerald Payne đã lấy mất gần 500 triệu USD của các nhà đầu tư, nhưng cách Payne rút tiền đã gây ấn tượng mạnh hơn. Vào giữa thập niên 1990, Payne dùng tên của một nhà thờ để thuyết phục gần 18.000 người góp vốn cho ông ta, hứa sẽ trả lãi lớn thông qua việc đầu tư vào vàng, bạc và trái phiếu nước ngoài.
Tuy nhiên, Payne đã sử dụng séc để rút tiền dưới mức giới hạn thông báo 10.000 USD để không bị phát hiện. Vì Payne đã rút tiền bằng séc quá nhiều lần, nên đã bị Cục Thuế Hoa Kỳ chú ý. Khi bị đưa ra tòa án, Payne khai rằng số tiền đã bị sử dụng như quà biếu chứ không phải đầu tư. Payne đã bị kết án 27 năm tù, trong khi vợ của ông, Betty, bị kết án 12 năm rưỡi.
David Dominelli (Mỹ)
Năm 1979, Dominelli mở một công ty ở California, Mỹ và hứa trả cho những nhà đầu tư góp vốn sớm mức lãi 40-50%. Đây là một vụ lừa đảo Ponzi kinh điển, trong đó Dominelli dùng tiền của nhà đầu tư đến sau trả cho nhà đầu tư đến trước, huy động được tới 80 triệu USD. Đến năm 1983, gần 1.500 nhà đầu tư đã mắc bẫy của siêu lừa này, khiến ông ta dần dần không thể đáp ứng được khả năng rút vốn nữa. Vào năm 1985, Dominelli bị kết án 20 năm tù giam và được tha bổng sau khi thụ án 10 năm. Ông ta qua đời vào năm 2009 tại Chicago.
Bernie Madoff (Mỹ)
Vụ lừa đảo của Bernie Madoff là một trong những vụ lừa đảo tài chính lớn nhất và nghiêm trọng nhất trong lịch sử Hoa Kỳ. Bernie Madoff đã khởi động một hệ thống lừa đảo Ponzi kéo dài suốt gần 20 năm, gây thiệt hại hơn 65 tỷ USD cho hơn 4.800 nhà đầu tư.
Madoff bắt đầu kinh doanh như một nhà môi giới tài chính vào những năm 1960, và sau đó sáng lập công ty đầu tư Bernard L. Madoff Investment Securities LLC (BMIS). Trong những năm 1990, Madoff đã bắt đầu kết hợp cả hai hệ thống, tạo nên một lồng chim Ponzi phức tạp. Madoff hứa trả cho những nhà đầu tư của mình mức lợi nhuận hấp dẫn, với tỷ lệ lợi nhuận hàng năm lên đến 12%. Tuy nhiên, thực tế là Madoff không đầu tư bất kỳ khoản tiền nào vào thị trường tài chính, mà chỉ đơn giản là sử dụng tiền mới của những nhà đầu tư mới để trả cho những nhà đầu tư cũ.
Khi thị trường tài chính đóng cửa vào tháng 12 năm 2008, Madoff không còn đủ tiền để trả lợi nhuận cho những nhà đầu tư của mình. Trong một lá thư viết tay gửi đến gia đình của mình, ông thừa nhận rằng hệ thống lừa đảo của mình đã thất bại, và số tiền của nhà đầu tư đang giao dịch với BMIS chỉ còn khoảng 200 triệu USD, thay vì hơn 65 tỷ USD như đã cam kết trước đó.
Sau khi phát hiện ra vụ lừa đảo, Bernie Madoff đã bị bắt giữ và kết án 150 năm tù giam vào năm 2009. Gia đình Madoff cũng đã bị liên lụy, và nhiều người trong gia đình đã bị kết án vì tham gia vào việc lừa đảo. Vụ lừa đảo của Madoff đã gây ra sự phẫn nộ rộng rãi và khiến cho nhiều người mất đi toàn bộ tiền tiết kiệm của họ, đặc biệt là những người về hưu và các quỹ từ thiện. Vào tháng 7 năm 2021, Madoff qua đời tại độ tuổi 82 sau khi bị bệnh xương khớp và tăng huyết áp.
Vụ lừa đảo của Madoff không chỉ gây ra tổn thất tài chính nghiêm trọng mà còn ảnh hưởng đến niềm tin của công chúng vào thị trường tài chính và quản lý rủi ro. Điều này thúc đẩy chính phủ Mỹ thực hiện nhiều biện pháp để tăng cường giám sát và kiểm soát các hoạt động tài chính, bao gồm Đạo luật Đổi mới và Bảo vệ Tài sản Người tiêu dùng, đưa ra các quy định về quản lý rủi ro và tăng cường sự minh bạch trong hoạt động tài chính.
Scott Rothstein (Mỹ)
Scott Rothstein là một luật sư ở Florida, Mỹ đã lừa đảo được hơn 1 tỷ USD bằng cách bán các hợp đồng giả với các công ty tài chính. Ông ta đã dùng tiền của các nhà đầu tư mới để trả lãi cho các nhà đầu tư cũ, tạo ra một chuỗi Ponzi. Sau khi lừa được nhiều người và thu về lợi nhuận lớn, ông ta bị bắt và kết án 50 năm tù vào năm 2010.
Ding Ning (Trung Quốc)
Vụ lừa đảo Ding Ning là một vụ lừa đảo tài chính lớn nhất xảy ra ở Trung Quốc vào năm 2016. Ding Ning đã lừa đảo khoảng 32.000 nhà đầu tư với số tiền lên đến 7,6 tỷ USD bằng cách hứa trả lãi suất cao từ các khoản đầu tư vào dự án bất động sản. Tuy nhiên, Ding Ning đã sử dụng tiền của những nhà đầu tư mới để trả cho những nhà đầu tư cũ, tạo ra một vòng lặp đáng ngờ và khiến cho vụ lừa đảo này bị phát hiện. Năm 2018, Ding Ning đã bị kết án chung thân vì tội lừa đảo.
MB24 (Việt Nam)
Công ty MB24 qua trang web muaban24.vn đã lừa đảo hàng trăm nghìn người bằng cách bán các gian hàng ảo giống như hình thức bán hàng đa cấp. Các đối tượng cầm đầu đã chiếm đoạt hàng chục tỷ đồng của người tham gia. Từ tháng 5/2011 đến tháng 7/2012, MB24 đã bán hơn 120.000 gian hàng ảo thu hơn 630 tỷ đồng. Giám đốc Ngô Văn Văn Huy đã bị kết án 16 năm tù.
Trả lời